Εὐαγγελικὸ Ἀνάγνωσμα Κυριακῆς 16 Ἰουλίου 2017, τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Δ΄ Οἰκουμ. Συνόδου (Ματθ. ε΄ 14-19)
Τὸ φῶς τοῦ κόσμου
Εἶπεν ὁ Κύριος τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς· Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. οὐ
δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη· οὐδὲ καίουσι λύχνον καὶ
τιθέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ᾿ ἐπὶ τὴν λυχνίαν, καὶ λάμπει πᾶσι
τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ. οὕτω λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως
ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσι τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς
οὐρανοῖς. Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας· οὐκ
ἦλθον καταλῦσαι, ἀλλὰ πληρῶσαι. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ
οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου ἕως
ἂν πάντα γένηται. ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων
καὶ διδάξῃ οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν
οὐρανῶν· ὃς δ᾿ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ
βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν.
«Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου»
Σήμερα εἶναι μιὰ ξεχωριστὴ Κυριακή. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἀνάσταση γιορτάζουμε καὶ τὴν Δ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ἡ ὁποία συνεκλήθη τὸ 451 μ.Χ. στὴ Χαλκηδόνα, προάστιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει ὁρίσει, ὅποια ἡμέρα εἶναι Κυριακὴ μέσα στὸ ἑπταήμερο 13-19 Ἰουλίου, νὰ γιορτάζουμε αὐτὴ τὴ Σύνοδο. Τὰ ἀναγνώσματα ποὺ ἀκούσαμε σήμερα εἶναι ἀφιερωμένα στὴ μνήμη τῶν ἁγίων Πατέρων, μελῶν τῆς Συνόδου. Ἐμεῖς θὰ σταθοῦμε μόνο στὸ ἑξῆς χωρίο τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς: «Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου». Ἐσεῖς οἱ μαθητές μου, εἶπε ὁ Κύριος, εἶστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. Θὰ δοῦμε τί σημαίνει αὐτὸς ὁ λόγος καὶ πῶς ἐφαρμόζεται στοὺς σήμερα τιμώμενους ἁγίους Πατέρες.
1. Οἱ Χριστιανοὶ ἀκτινοβολοῦν τὸν Χριστὸ
Οἱ Χριστιανοὶ εἶναι τὸ φῶς τοῦ κόσμου, δηλαδὴ ἔχουν ἀποστολὴ νὰ φωτίζουν τὸν κόσμο, τοὺς συνανθρώπους τους· νὰ τοὺς φωτίζουν πνευματικὰ μὲ τὰ λόγια τους καὶ μὲ τὴν ἁγία ζωή τους. Ὁ Κύριος ὅμως λέει ὅτι οἱ πιστοὶ δὲν εἶναι κάποια ἀπὸ τὰ φῶτα τοῦ κόσμου ἀλλὰ «τὸ φῶς τοῦ κόσμου» – μὲ ἄρθρο καὶ στὸν ἑνικό. Τί σημαίνει αὐτό;
Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος διεκήρυξε κάποτε: «Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου» (Ἰω. η´ 12). Εἶναι Ἐκεῖνος ποὺ φωτίζει πνευματικὰ κάθε ἄνθρωπο, ὁ νοητὸς Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης, ὅπως ὀνομάζεται στὴν Παλαιὰ Διαθήκη (βλ. Μαλαχ. δ´ 2). Ὅ,τι εἶναι ὁ ἥλιος γιὰ τὴ γῆ μας, εἶναι ὁ Χριστὸς γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα. Χωρὶς τὸν ἥλιο ὁ πλανήτης μας θὰ ἦταν μιὰ παγωμένη κατασκότεινη ἔρημος. Χωρὶς τὸν Χριστὸ ὁ κόσμος εἶναι βυθισμένος στὸ σκοτάδι τῆς ἄγνοιας, τῆς πλάνης καὶ τοῦ πνευματικοῦ θανάτου. Ἑνωμένος μὲ τὸν Χριστὸ ζεῖ μέσα στὸ φῶς τῆς ἀλήθειας καὶ τῆς ζωῆς.
Ἑπομένως ὁ παραπάνω λόγος τοῦ Κυρίου σημαίνει ὅτι οἱ πιστοὶ καλοῦνται νὰ συνδεθοῦν τόσο στενὰ μαζί Του, ὥστε νὰ γίνουν φῶς, ὅπως εἶναι Ἐκεῖνος, ὅσο εἶναι δυνατόν· νὰ φθάσουν νὰ ποῦν μαζὶ μὲ τὸν ἀπόστολο Παῦλο: «Ζῶ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός» (Γαλ. β´ 20). Δὲν ζῶ πιὰ ἐγώ, ζεῖ μέσα μου ὁ Χριστός. Ἔχω παραδοθεῖ στὸ Χριστό· ἡ σκέψη μου, ἡ θέλησή μου, οἱ ἐπιθυμίες μου, τὰ ἔργα μου, ὅλα, ὅλα εἶναι Χριστός. Καὶ τότε θὰ ἀκτινοβολοῦν στὸ περιβάλλον τους τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, τὶς ἀρετές Του, τὴ Χάρι Του.
2. Οἱ ἅγιοι Πατέρες φωτίσθηκαν καὶ φώτισαν
Ὁ λόγος αὐτὸς τοῦ Κυρίου ἐφαρμόζεται κάλλιστα στοὺς ἁγίους Πατέρες τῆς Συνόδου ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα.
Στὴν ἐποχή τους κατασπάραζαν τοὺς πιστοὺς δύο ἀντίθετες μεταξύ τους αἱρέσεις: ὁ Νεστοριανισμὸς καὶ ὁ Μονοφυσιτισμός. Ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία συγκλονιζόταν ἀπὸ τὶς συγκρούσεις τῶν ὀπαδῶν τους. Ὁ κίνδυνος φοβερός.
Μέσα σὲ τέτοιες συνθῆκες συνεκλήθη ἡ Δ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ποὺ ὑπῆρξε ἡ πολυπληθέστερη ὅλων τῶν Συνόδων: συμμετεῖχαν σ᾿ αὐτὴν 630 ἐπίσκοποι, γεγονὸς ποὺ δείχνει τὴ βαθιὰ ἀγωνία τους γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν πανούργων αἱρετικῶν. Δὲν ἐπιδίωξαν νὰ συνδιαλλαγοῦν μὲ ὁποιαδήποτε ἀπὸ τὶς ἀντιμαχόμενες πλευρές. Οὔτε ὑπέκυψαν στὶς πιέσεις κρατικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν παραγόντων. Ἕνας ἦταν ὁ πόθος τους: νὰ διαφυλαχθεῖ ἀκέραιη ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη· νὰ διατυπωθεῖ ἀλάθητη ἡ ἀλήθεια γιὰ τὸ θεανθρώπινο πρόσωπο τοῦ Κυρίου.
Στὴ Σύνοδο συζήτησαν, μελέτησαν, προσευχήθηκαν. Ζήτησαν τὸν θεῖο φωτισμό· μὲ φόβο Θεοῦ, μὲ πίστη στὴ φωτιστικὴ δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ ὁδηγεῖ τὴν Ἐκκλησία στὴν ἀλήθεια. Καὶ πράγματι φωτίσθηκαν. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καταύγασε τὶς κεκαθαρμένες ψυχές τους. Ἔτσι, συνέταξαν ἕνα ἀνεπανάληπτο κείμενο, ὄντως θεοδίδακτο, θαῦμα ἀλάθητης διατυπώσεως, λεπτῆς θεολογικῆς ἀκρίβειας, ποὺ ἀναδεικνύει καὶ διασώζει τὴν ἀλήθεια ἀκέραιη ἀπὸ τὶς πλάνες τῶν ἀνθρώπινων συλλογισμῶν· διεκήρυξαν ὅτι ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος, «εἷς καὶ ὁ αὐτός».
Οἱ ἅγιοι ἐκεῖνοι Πατέρες εἶχαν ἀγαπήσει ὁλοκάρδια τὸν Κύριο καὶ εἶχαν συνδεθεῖ στενὰ μαζί Του· γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀγωνίσθηκαν νὰ μὴν Τὸν προδώσουν στὴν ταραγμένη ἐποχή τους. «Ἐποίησαν», γι᾿ αὐτὸ καὶ «ἐδίδαξαν»· φωτίσθηκαν, γι᾿ αὐτὸ καὶ φώτισαν. Μὲ τὴ Χάρι τοῦ Πνεύματος ἀναδείχθηκαν θεολογικὲς διάνοιες. Διότι ἦταν ἅγιοι, θεοφόροι.
***
Σήμερα πολλοὶ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ δὲν ἀγαποῦμε ὁλόψυχα τὸν Χριστό. Γι᾿ αὐτὸ καὶ δὲν ἀκτινοβολοῦμε τὸ φῶς Του. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐπικρατεῖ ὅλο καὶ περισσότερο ἡ ἄποψη ὅτι δὲν ἔχουμε διαφορὲς μὲ τοὺς σύγχρονους αἱρετικούς, ὅτι δὲν μᾶς χωρίζει τίποτε· καὶ ὅτι, ἀντίθετα, ἔχουμε χρέος ἀγάπης νὰ ἑνωθοῦμε μ᾿ ἐκείνους. Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Δ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὅμως μᾶς στέλνουν ἐπεῖγον καὶ αἰώνιο τὸ μήνυμα: νὰ φυλάξουμε τὴν πατροπαράδοτη Πίστη μας, νὰ ἀκολουθήσουμε τὴν ἀσκητικὴ ὁδὸ τῶν Ἁγίων. Τότε θὰ πλημμυρίζει καὶ τὴ δική μας ψυχὴ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, τότε πραγματικὰ θὰ βιώνουμε ὅτι μία εἶναι ἡ ἀλήθεια ποὺ σώζει, αὐτὴ τὴν ὁποία φυλάττει καὶ διδάσκει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ Μία Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ· θὰ τὸ βιώνουμε καὶ θὰ τὸ κηρύσσουμε στὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης.
Σήμερα εἶναι μιὰ ξεχωριστὴ Κυριακή. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἀνάσταση γιορτάζουμε καὶ τὴν Δ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ἡ ὁποία συνεκλήθη τὸ 451 μ.Χ. στὴ Χαλκηδόνα, προάστιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει ὁρίσει, ὅποια ἡμέρα εἶναι Κυριακὴ μέσα στὸ ἑπταήμερο 13-19 Ἰουλίου, νὰ γιορτάζουμε αὐτὴ τὴ Σύνοδο. Τὰ ἀναγνώσματα ποὺ ἀκούσαμε σήμερα εἶναι ἀφιερωμένα στὴ μνήμη τῶν ἁγίων Πατέρων, μελῶν τῆς Συνόδου. Ἐμεῖς θὰ σταθοῦμε μόνο στὸ ἑξῆς χωρίο τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς: «Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου». Ἐσεῖς οἱ μαθητές μου, εἶπε ὁ Κύριος, εἶστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. Θὰ δοῦμε τί σημαίνει αὐτὸς ὁ λόγος καὶ πῶς ἐφαρμόζεται στοὺς σήμερα τιμώμενους ἁγίους Πατέρες.
1. Οἱ Χριστιανοὶ ἀκτινοβολοῦν τὸν Χριστὸ
Οἱ Χριστιανοὶ εἶναι τὸ φῶς τοῦ κόσμου, δηλαδὴ ἔχουν ἀποστολὴ νὰ φωτίζουν τὸν κόσμο, τοὺς συνανθρώπους τους· νὰ τοὺς φωτίζουν πνευματικὰ μὲ τὰ λόγια τους καὶ μὲ τὴν ἁγία ζωή τους. Ὁ Κύριος ὅμως λέει ὅτι οἱ πιστοὶ δὲν εἶναι κάποια ἀπὸ τὰ φῶτα τοῦ κόσμου ἀλλὰ «τὸ φῶς τοῦ κόσμου» – μὲ ἄρθρο καὶ στὸν ἑνικό. Τί σημαίνει αὐτό;
Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος διεκήρυξε κάποτε: «Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου» (Ἰω. η´ 12). Εἶναι Ἐκεῖνος ποὺ φωτίζει πνευματικὰ κάθε ἄνθρωπο, ὁ νοητὸς Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης, ὅπως ὀνομάζεται στὴν Παλαιὰ Διαθήκη (βλ. Μαλαχ. δ´ 2). Ὅ,τι εἶναι ὁ ἥλιος γιὰ τὴ γῆ μας, εἶναι ὁ Χριστὸς γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα. Χωρὶς τὸν ἥλιο ὁ πλανήτης μας θὰ ἦταν μιὰ παγωμένη κατασκότεινη ἔρημος. Χωρὶς τὸν Χριστὸ ὁ κόσμος εἶναι βυθισμένος στὸ σκοτάδι τῆς ἄγνοιας, τῆς πλάνης καὶ τοῦ πνευματικοῦ θανάτου. Ἑνωμένος μὲ τὸν Χριστὸ ζεῖ μέσα στὸ φῶς τῆς ἀλήθειας καὶ τῆς ζωῆς.
Ἑπομένως ὁ παραπάνω λόγος τοῦ Κυρίου σημαίνει ὅτι οἱ πιστοὶ καλοῦνται νὰ συνδεθοῦν τόσο στενὰ μαζί Του, ὥστε νὰ γίνουν φῶς, ὅπως εἶναι Ἐκεῖνος, ὅσο εἶναι δυνατόν· νὰ φθάσουν νὰ ποῦν μαζὶ μὲ τὸν ἀπόστολο Παῦλο: «Ζῶ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός» (Γαλ. β´ 20). Δὲν ζῶ πιὰ ἐγώ, ζεῖ μέσα μου ὁ Χριστός. Ἔχω παραδοθεῖ στὸ Χριστό· ἡ σκέψη μου, ἡ θέλησή μου, οἱ ἐπιθυμίες μου, τὰ ἔργα μου, ὅλα, ὅλα εἶναι Χριστός. Καὶ τότε θὰ ἀκτινοβολοῦν στὸ περιβάλλον τους τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, τὶς ἀρετές Του, τὴ Χάρι Του.
2. Οἱ ἅγιοι Πατέρες φωτίσθηκαν καὶ φώτισαν
Ὁ λόγος αὐτὸς τοῦ Κυρίου ἐφαρμόζεται κάλλιστα στοὺς ἁγίους Πατέρες τῆς Συνόδου ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα.
Στὴν ἐποχή τους κατασπάραζαν τοὺς πιστοὺς δύο ἀντίθετες μεταξύ τους αἱρέσεις: ὁ Νεστοριανισμὸς καὶ ὁ Μονοφυσιτισμός. Ἡ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία συγκλονιζόταν ἀπὸ τὶς συγκρούσεις τῶν ὀπαδῶν τους. Ὁ κίνδυνος φοβερός.
Μέσα σὲ τέτοιες συνθῆκες συνεκλήθη ἡ Δ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ποὺ ὑπῆρξε ἡ πολυπληθέστερη ὅλων τῶν Συνόδων: συμμετεῖχαν σ᾿ αὐτὴν 630 ἐπίσκοποι, γεγονὸς ποὺ δείχνει τὴ βαθιὰ ἀγωνία τους γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν πανούργων αἱρετικῶν. Δὲν ἐπιδίωξαν νὰ συνδιαλλαγοῦν μὲ ὁποιαδήποτε ἀπὸ τὶς ἀντιμαχόμενες πλευρές. Οὔτε ὑπέκυψαν στὶς πιέσεις κρατικῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν παραγόντων. Ἕνας ἦταν ὁ πόθος τους: νὰ διαφυλαχθεῖ ἀκέραιη ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη· νὰ διατυπωθεῖ ἀλάθητη ἡ ἀλήθεια γιὰ τὸ θεανθρώπινο πρόσωπο τοῦ Κυρίου.
Στὴ Σύνοδο συζήτησαν, μελέτησαν, προσευχήθηκαν. Ζήτησαν τὸν θεῖο φωτισμό· μὲ φόβο Θεοῦ, μὲ πίστη στὴ φωτιστικὴ δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ποὺ ὁδηγεῖ τὴν Ἐκκλησία στὴν ἀλήθεια. Καὶ πράγματι φωτίσθηκαν. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καταύγασε τὶς κεκαθαρμένες ψυχές τους. Ἔτσι, συνέταξαν ἕνα ἀνεπανάληπτο κείμενο, ὄντως θεοδίδακτο, θαῦμα ἀλάθητης διατυπώσεως, λεπτῆς θεολογικῆς ἀκρίβειας, ποὺ ἀναδεικνύει καὶ διασώζει τὴν ἀλήθεια ἀκέραιη ἀπὸ τὶς πλάνες τῶν ἀνθρώπινων συλλογισμῶν· διεκήρυξαν ὅτι ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος, «εἷς καὶ ὁ αὐτός».
Οἱ ἅγιοι ἐκεῖνοι Πατέρες εἶχαν ἀγαπήσει ὁλοκάρδια τὸν Κύριο καὶ εἶχαν συνδεθεῖ στενὰ μαζί Του· γι᾿ αὐτὸ καὶ ἀγωνίσθηκαν νὰ μὴν Τὸν προδώσουν στὴν ταραγμένη ἐποχή τους. «Ἐποίησαν», γι᾿ αὐτὸ καὶ «ἐδίδαξαν»· φωτίσθηκαν, γι᾿ αὐτὸ καὶ φώτισαν. Μὲ τὴ Χάρι τοῦ Πνεύματος ἀναδείχθηκαν θεολογικὲς διάνοιες. Διότι ἦταν ἅγιοι, θεοφόροι.
***
Σήμερα πολλοὶ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ δὲν ἀγαποῦμε ὁλόψυχα τὸν Χριστό. Γι᾿ αὐτὸ καὶ δὲν ἀκτινοβολοῦμε τὸ φῶς Του. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐπικρατεῖ ὅλο καὶ περισσότερο ἡ ἄποψη ὅτι δὲν ἔχουμε διαφορὲς μὲ τοὺς σύγχρονους αἱρετικούς, ὅτι δὲν μᾶς χωρίζει τίποτε· καὶ ὅτι, ἀντίθετα, ἔχουμε χρέος ἀγάπης νὰ ἑνωθοῦμε μ᾿ ἐκείνους. Οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Δ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὅμως μᾶς στέλνουν ἐπεῖγον καὶ αἰώνιο τὸ μήνυμα: νὰ φυλάξουμε τὴν πατροπαράδοτη Πίστη μας, νὰ ἀκολουθήσουμε τὴν ἀσκητικὴ ὁδὸ τῶν Ἁγίων. Τότε θὰ πλημμυρίζει καὶ τὴ δική μας ψυχὴ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ, τότε πραγματικὰ θὰ βιώνουμε ὅτι μία εἶναι ἡ ἀλήθεια ποὺ σώζει, αὐτὴ τὴν ὁποία φυλάττει καὶ διδάσκει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ Μία Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ· θὰ τὸ βιώνουμε καὶ θὰ τὸ κηρύσσουμε στὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης.
Ἀποστολικὸ Ἀνάγνωσμα Κυριακῆς 16 Ἰουλίου 2017, τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Δ΄ Οἰκουμ. Συνόδου (Τίτ. γ΄ 8-15)
Τέκνον Τίτε, πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι, ἵνα φροντίζωσι καλῶν ἔργων προΐστασθαι οἱ πεπιστευκότες τῷ Θεῷ. ταῦτά ἐστι τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις· μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιίστασο· εἰσὶ γὰρ ἀνωφελεῖς καὶ μάταιοι. αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος. Ὅταν πέμψω ᾿Αρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν· ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι. Ζηνᾶν τὸν νομικὸν καὶ ᾿Απολλὼ σπουδαίως πρόπεμψον, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς λείπῃ. μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ ὦσιν ἄκαρποι. ᾿Ασπάζονταί σε οἱ μετ᾿ ἐμοῦ πάντες. ἄσπασαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. ῾Η χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν· ἀμήν.
«Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ»
Ἡ σημερινὴ Κυριακὴ εἶναι ἀφιερωμένη στὴ μνήμη τῶν 630 ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ποὺ συγκρότησαν τὴν Δ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο στὴ Χαλκηδόνα τὸ 451 μ.Χ. καὶ κατεδίκασαν τὴν αἵρεση τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ.
Ἡ καταδίκη αὐτὴ ἦταν κάτι τὸ ἐπιβεβλημένο. Ἄλλωστε, ὅπως διαβάζουμε καὶ στὸ σημερινὸ Ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα, ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ἀπευθυνόμενος στὸ μαθητή του Τίτο, ποὺ ἦταν ἐπίσκοπος στὴν Κρήτη, συμβουλεύει: «Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ», δηλαδή, αἱρετικὸ ἄνθρωπο ποὺ ἐπιμένει νὰ δημιουργεῖ σκάνδαλα καὶ διαιρέσεις στὴν Ἐκκλησία, μολονότι τὸν συμβούλευσες γιὰ πρώτη καὶ δεύτερη φορά, παράτησέ τον καὶ ἀπόφευγέ τον.
Ὁπωσδήποτε τὸ νὰ ἀποφεύγουμε τοὺς αἱρετικοὺς καὶ νὰ μὴν ἐπικοινωνοῦμε μαζί τους ὅταν αὐτοὶ ἐμμένουν στὴν πλάνη, ἀποτελεῖ μέτρο σκληρὸ καὶ ἐπώδυνο, μέτρο ὅμως τὸ ὁποῖο εἶναι ἀπαραίτητο καὶ ὠφέλιμο. Ἂς δοῦμε λοιπὸν ποιὰ εἶναι ἡ ὠφέλεια αὐτοῦ τοῦ σκληροῦ μέτρου.
1. Διαφυλάττει τὴν Ἐκκλησία
Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ τῆς διακοπῆς τῆς ἐπικοινωνίας μὲ αἱρετικοὺς πρωτίστως διαφυλάττει τὴν Ἐκκλησία ἀπὸ τὸν κίνδυνο γενικότερης ἐκτροπῆς. Ἂν ἀφήσουμε τοὺς αἱρετικοὺς νὰ δροῦν ἀνενόχλητοι μέσα στὴν Ἐκκλησία καὶ νὰ διακινοῦν τὶς ἰδέες τους, τότε ὑπάρχει κίνδυνος νὰ παρασυρθοῦν κάποια ἀσθενὴ ὡς πρὸς τὴν πίστη μέλη της καὶ νὰ ἀκολουθήσουν τὶς πλανεμένες διδασκαλίες τους.
Τὸν κίνδυνο αὐτὸ εἶχε ἐπισημάνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὅταν μιλοῦσε γιὰ τελευταία φορὰ στοὺς πρεσβυτέρους τῆς Ἐφέσου: Ἀκόμη κι ἀπὸ σᾶς τοὺς ἴδιους, τοὺς εἶχε πεῖ τότε, θὰ ἐμφανιστοῦν ἄνθρωποι ποὺ θὰ διδάσκουν διδασκαλίες οἱ ὁποῖες θὰ διαστρέφουν τὴν ἀλήθεια «τοῦ ἀποσπᾶν τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὐτῶν», δηλαδὴ μὲ σκοπὸ νὰ παρασύρουν τοὺς πιστοὺς καὶ νὰ τοὺς κάνουν ὀπαδούς τους (Πράξ. κ΄ 30). Καὶ συμπλήρωσε: «διὸ γρηγορεῖτε»‧ γι’ αὐτὸ νὰ προσέχετε!
Ὁπωσδήποτε τὴν κύρια εὐθύνη γιὰ τὴ διαφύλαξη τῆς Ἀλήθειας ἔχουν οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ὀφείλουν νὰ διαφωτίζουν συστηματικὰ τοὺς πιστοὺς σὲ θέματα Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ζωῆς καὶ νὰ τοὺς ἐνημερώνουν κάθε φορὰ ποὺ διαπιστώνουν κάποιο κίνδυνο ἐκτροπῆς.
Παράλληλα ὅμως καὶ καθένας μας ὀφείλει νὰ μὴν ἐκθέτει τὸν ἑαυτό του σὲ παρόμοιο κίνδυνο. Δηλαδή, νὰ μὴ δέχεται ἐπισκέψεις αἱρετικῶν στὸ σπίτι του, νὰ μὴν ἀνοίγει πρόχειρα κι ἐπιπόλαια συζητήσεις μαζί τους, νὰ μὴν παίρνει κανένα δῶρο ἀπ’ αὐτούς, ὅσο ἑλκυστικὸ κι ἂν εἶναι, καὶ ὁπωσδήποτε νὰ ἐνημερώνει ἐγκαίρως τὸν ἐφημέριο τῆς ἐνορίας του γιὰ κάθε κίνηση αἱρετικῶν ποὺ παρατηρεῖ στὴν περιοχή.
Μὲ τὸ νὰ ἀποφεύγουμε λοιπὸν κάθε σχέση μὲ τοὺς αἱρετικοὺς λαμβάνουμε ἀνθρωπίνως τὰ μέτρα μας, ὥστε νὰ μὴν παραπλανηθοῦμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ μᾶς, ἡ διακοπὴ ἐπικοινωνίας μὲ τὸν αἱρετικὸ ὠφελεῖ καὶ τὸν ἴδιο. Πῶς;
2. Μήνυμα ἀφυπνιστικὸ
Ἡ διακοπὴ τῆς ἐπικοινωνίας μὲ τὸν αἱρετικὸ ἀποτελεῖ στὴν οὐσία μιὰ ἀκόμη προσπάθεια νὰ τοῦ στείλουμε μήνυμα ἀφυπνιστικὸ γιὰ τὴ σωτηρία του. Ὅταν κάποιος, παρὰ τὶς ἐπανειλημμένες ὑποδείξεις ποὺ τοῦ ἔγιναν, ἐπιμένει στὴν πλάνη καὶ τὴν αἵρεση, δὲν ὑπάρχει ἄλλο μέσο πλέον γιὰ νὰ καταλάβει τὸ ὀλέθριο σφάλμα του παρὰ ἡ ἀποκοπή του ἀπὸ τὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Βέβαια κάτι τέτοιο εἶναι ὀδυνηρό. Ὅπως πονάει κάποιος ὅταν κόβεται κάποιο μέλος τοῦ σώματός του, ἔτσι καὶ τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία, πονάει ὅταν ἀποκόπτεται ἕνα μέλος της.
Βέβαια στὸ σημεῖο αὐτὸ ἴσως κάποιοι ἐπικαλεσθοῦν τὸ ἐπιχείρημα τῆς ἀγάπης: Εἶναι σωστὸ ὁ χριστιανός, ποὺ καλεῖται νὰ ἀγαπᾶ καὶ τοὺς ἐχθρούς του ἀκόμη, νὰ κόβει κάθε σχέση μὲ κάποιον συνάνθρωπό του ποὺ παρασύρθηκε στὴν αἵρεση; Ἀλλὰ ἀκριβῶς ἡ ἀγάπη εἶναι αὐτὴ ποὺ ὑπαγορεύει αὐτὴ τὴ φαινομενικὰ σκληρὴ καὶ ἄσπλαχνη στάση. Διότι ἂν παρὰ τὴν ἐμμονή του στὴν αἵρεση ἐμεῖς τοῦ δείχνουμε οἰκειότητα, τότε δὲν τὸν βοηθοῦμε νὰ καταλάβει σὲ ποιὸν καταστροφικὸ δρόμο βρίσκεται.
Ἄλλωστε κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ ἰσχυριστεῖ ὅτι ἔχει περισσότερη ἀγάπη ἀπὸ τὸν εὐαγγελιστὴ τῆς ἀγάπης, τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Θεολόγο, ὁ ὁποῖος συνιστᾶ στοὺς πιστοὺς νὰ μὴ φιλοξενοῦν στὸ σπίτι τους αἱρετικὸ ἄνθρωπο, οὔτε κὰν νὰ τὸν χαιρετοῦν (Β΄ Ἰω. 10). Κι ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος Ἰωάννης, ὅταν κάποτε πῆγε σ’ ἕνα δημόσιο λουτρὸ καὶ εἶδε ἐκεῖ τὸν αἱρετικὸ Κήρινθο, εἶπε: «Πᾶμε νὰ φύγουμε γρήγορα, διότι ἀφοῦ εἶναι μέσα αὐτὸς ὁ ἐχθρὸς τῆς ἀληθείας, ὑπάρχει κίνδυνος νὰ πέσει τὸ κτήριο καὶ νὰ μᾶς καταπλακώσει»!
❁ ❁ ❁
Ζοῦμε σὲ ἐποχὴ ὅπου ἡ ἐλεύθερη διακίνηση τῶν ἰδεῶν, τὰ ἐξελιγμένα μέσα ἐπικοινωνίας καὶ ὁ καθημερινὸς συγχρωτισμός μὲ ἀνθρώπους διαφόρων δογμάτων καὶ θρησκειῶν δημιουργοῦν σύγχυση σὲ θέματα πίστεως καὶ ἀξιῶν καὶ εὐνοοῦν τὴν ἀνάπτυξη μιᾶς νοοτροπίας ποὺ τὰ θεωρεῖ ὅλα ἴδια. Αὐτὸς ὁ θρησκευτικὸς συγκρητισμός, ὅπως ὀνομάζεται, ἀποτελεῖ ἴσως τὸν μεγαλύτερο κίνδυνο ποὺ καλούμαστε νὰ ἀντιμετωπίσουμε ὡς πιστοὶ χριστιανοί.
Ἂς λάβουμε λοιπὸν τὰ μέτρα μας μὲ βάση τὴν ἁγιοπνευματικὴ διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας τοὺς ὁποίους τιμοῦμε καὶ ἑορτάζουμε σήμερα. Τὸ χρέος τῆς ἀγάπης πρὸς τοὺς αἱρετικοὺς ὑπαγορεύει νὰ ἔχουμε στάση ἐπιφυλακτικὴ καὶ ἰδιαίτερα προσεκτικὴ ἀπέναντί τους. «Στῶμεν καλῶς»!
Τέκνον Τίτε, πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι, ἵνα φροντίζωσι καλῶν ἔργων προΐστασθαι οἱ πεπιστευκότες τῷ Θεῷ. ταῦτά ἐστι τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις· μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιίστασο· εἰσὶ γὰρ ἀνωφελεῖς καὶ μάταιοι. αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος. Ὅταν πέμψω ᾿Αρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν· ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι. Ζηνᾶν τὸν νομικὸν καὶ ᾿Απολλὼ σπουδαίως πρόπεμψον, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς λείπῃ. μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ ὦσιν ἄκαρποι. ᾿Ασπάζονταί σε οἱ μετ᾿ ἐμοῦ πάντες. ἄσπασαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. ῾Η χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν· ἀμήν.
«Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ»
Ἡ σημερινὴ Κυριακὴ εἶναι ἀφιερωμένη στὴ μνήμη τῶν 630 ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ποὺ συγκρότησαν τὴν Δ΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο στὴ Χαλκηδόνα τὸ 451 μ.Χ. καὶ κατεδίκασαν τὴν αἵρεση τοῦ Μονοφυσιτισμοῦ.
Ἡ καταδίκη αὐτὴ ἦταν κάτι τὸ ἐπιβεβλημένο. Ἄλλωστε, ὅπως διαβάζουμε καὶ στὸ σημερινὸ Ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα, ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ἀπευθυνόμενος στὸ μαθητή του Τίτο, ποὺ ἦταν ἐπίσκοπος στὴν Κρήτη, συμβουλεύει: «Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ», δηλαδή, αἱρετικὸ ἄνθρωπο ποὺ ἐπιμένει νὰ δημιουργεῖ σκάνδαλα καὶ διαιρέσεις στὴν Ἐκκλησία, μολονότι τὸν συμβούλευσες γιὰ πρώτη καὶ δεύτερη φορά, παράτησέ τον καὶ ἀπόφευγέ τον.
Ὁπωσδήποτε τὸ νὰ ἀποφεύγουμε τοὺς αἱρετικοὺς καὶ νὰ μὴν ἐπικοινωνοῦμε μαζί τους ὅταν αὐτοὶ ἐμμένουν στὴν πλάνη, ἀποτελεῖ μέτρο σκληρὸ καὶ ἐπώδυνο, μέτρο ὅμως τὸ ὁποῖο εἶναι ἀπαραίτητο καὶ ὠφέλιμο. Ἂς δοῦμε λοιπὸν ποιὰ εἶναι ἡ ὠφέλεια αὐτοῦ τοῦ σκληροῦ μέτρου.
1. Διαφυλάττει τὴν Ἐκκλησία
Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ τῆς διακοπῆς τῆς ἐπικοινωνίας μὲ αἱρετικοὺς πρωτίστως διαφυλάττει τὴν Ἐκκλησία ἀπὸ τὸν κίνδυνο γενικότερης ἐκτροπῆς. Ἂν ἀφήσουμε τοὺς αἱρετικοὺς νὰ δροῦν ἀνενόχλητοι μέσα στὴν Ἐκκλησία καὶ νὰ διακινοῦν τὶς ἰδέες τους, τότε ὑπάρχει κίνδυνος νὰ παρασυρθοῦν κάποια ἀσθενὴ ὡς πρὸς τὴν πίστη μέλη της καὶ νὰ ἀκολουθήσουν τὶς πλανεμένες διδασκαλίες τους.
Τὸν κίνδυνο αὐτὸ εἶχε ἐπισημάνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, ὅταν μιλοῦσε γιὰ τελευταία φορὰ στοὺς πρεσβυτέρους τῆς Ἐφέσου: Ἀκόμη κι ἀπὸ σᾶς τοὺς ἴδιους, τοὺς εἶχε πεῖ τότε, θὰ ἐμφανιστοῦν ἄνθρωποι ποὺ θὰ διδάσκουν διδασκαλίες οἱ ὁποῖες θὰ διαστρέφουν τὴν ἀλήθεια «τοῦ ἀποσπᾶν τοὺς μαθητὰς ὀπίσω αὐτῶν», δηλαδὴ μὲ σκοπὸ νὰ παρασύρουν τοὺς πιστοὺς καὶ νὰ τοὺς κάνουν ὀπαδούς τους (Πράξ. κ΄ 30). Καὶ συμπλήρωσε: «διὸ γρηγορεῖτε»‧ γι’ αὐτὸ νὰ προσέχετε!
Ὁπωσδήποτε τὴν κύρια εὐθύνη γιὰ τὴ διαφύλαξη τῆς Ἀλήθειας ἔχουν οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ὀφείλουν νὰ διαφωτίζουν συστηματικὰ τοὺς πιστοὺς σὲ θέματα Ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ζωῆς καὶ νὰ τοὺς ἐνημερώνουν κάθε φορὰ ποὺ διαπιστώνουν κάποιο κίνδυνο ἐκτροπῆς.
Παράλληλα ὅμως καὶ καθένας μας ὀφείλει νὰ μὴν ἐκθέτει τὸν ἑαυτό του σὲ παρόμοιο κίνδυνο. Δηλαδή, νὰ μὴ δέχεται ἐπισκέψεις αἱρετικῶν στὸ σπίτι του, νὰ μὴν ἀνοίγει πρόχειρα κι ἐπιπόλαια συζητήσεις μαζί τους, νὰ μὴν παίρνει κανένα δῶρο ἀπ’ αὐτούς, ὅσο ἑλκυστικὸ κι ἂν εἶναι, καὶ ὁπωσδήποτε νὰ ἐνημερώνει ἐγκαίρως τὸν ἐφημέριο τῆς ἐνορίας του γιὰ κάθε κίνηση αἱρετικῶν ποὺ παρατηρεῖ στὴν περιοχή.
Μὲ τὸ νὰ ἀποφεύγουμε λοιπὸν κάθε σχέση μὲ τοὺς αἱρετικοὺς λαμβάνουμε ἀνθρωπίνως τὰ μέτρα μας, ὥστε νὰ μὴν παραπλανηθοῦμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ μᾶς, ἡ διακοπὴ ἐπικοινωνίας μὲ τὸν αἱρετικὸ ὠφελεῖ καὶ τὸν ἴδιο. Πῶς;
2. Μήνυμα ἀφυπνιστικὸ
Ἡ διακοπὴ τῆς ἐπικοινωνίας μὲ τὸν αἱρετικὸ ἀποτελεῖ στὴν οὐσία μιὰ ἀκόμη προσπάθεια νὰ τοῦ στείλουμε μήνυμα ἀφυπνιστικὸ γιὰ τὴ σωτηρία του. Ὅταν κάποιος, παρὰ τὶς ἐπανειλημμένες ὑποδείξεις ποὺ τοῦ ἔγιναν, ἐπιμένει στὴν πλάνη καὶ τὴν αἵρεση, δὲν ὑπάρχει ἄλλο μέσο πλέον γιὰ νὰ καταλάβει τὸ ὀλέθριο σφάλμα του παρὰ ἡ ἀποκοπή του ἀπὸ τὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Βέβαια κάτι τέτοιο εἶναι ὀδυνηρό. Ὅπως πονάει κάποιος ὅταν κόβεται κάποιο μέλος τοῦ σώματός του, ἔτσι καὶ τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Ἐκκλησία, πονάει ὅταν ἀποκόπτεται ἕνα μέλος της.
Βέβαια στὸ σημεῖο αὐτὸ ἴσως κάποιοι ἐπικαλεσθοῦν τὸ ἐπιχείρημα τῆς ἀγάπης: Εἶναι σωστὸ ὁ χριστιανός, ποὺ καλεῖται νὰ ἀγαπᾶ καὶ τοὺς ἐχθρούς του ἀκόμη, νὰ κόβει κάθε σχέση μὲ κάποιον συνάνθρωπό του ποὺ παρασύρθηκε στὴν αἵρεση; Ἀλλὰ ἀκριβῶς ἡ ἀγάπη εἶναι αὐτὴ ποὺ ὑπαγορεύει αὐτὴ τὴ φαινομενικὰ σκληρὴ καὶ ἄσπλαχνη στάση. Διότι ἂν παρὰ τὴν ἐμμονή του στὴν αἵρεση ἐμεῖς τοῦ δείχνουμε οἰκειότητα, τότε δὲν τὸν βοηθοῦμε νὰ καταλάβει σὲ ποιὸν καταστροφικὸ δρόμο βρίσκεται.
Ἄλλωστε κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ ἰσχυριστεῖ ὅτι ἔχει περισσότερη ἀγάπη ἀπὸ τὸν εὐαγγελιστὴ τῆς ἀγάπης, τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Θεολόγο, ὁ ὁποῖος συνιστᾶ στοὺς πιστοὺς νὰ μὴ φιλοξενοῦν στὸ σπίτι τους αἱρετικὸ ἄνθρωπο, οὔτε κὰν νὰ τὸν χαιρετοῦν (Β΄ Ἰω. 10). Κι ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος Ἰωάννης, ὅταν κάποτε πῆγε σ’ ἕνα δημόσιο λουτρὸ καὶ εἶδε ἐκεῖ τὸν αἱρετικὸ Κήρινθο, εἶπε: «Πᾶμε νὰ φύγουμε γρήγορα, διότι ἀφοῦ εἶναι μέσα αὐτὸς ὁ ἐχθρὸς τῆς ἀληθείας, ὑπάρχει κίνδυνος νὰ πέσει τὸ κτήριο καὶ νὰ μᾶς καταπλακώσει»!
❁ ❁ ❁
Ζοῦμε σὲ ἐποχὴ ὅπου ἡ ἐλεύθερη διακίνηση τῶν ἰδεῶν, τὰ ἐξελιγμένα μέσα ἐπικοινωνίας καὶ ὁ καθημερινὸς συγχρωτισμός μὲ ἀνθρώπους διαφόρων δογμάτων καὶ θρησκειῶν δημιουργοῦν σύγχυση σὲ θέματα πίστεως καὶ ἀξιῶν καὶ εὐνοοῦν τὴν ἀνάπτυξη μιᾶς νοοτροπίας ποὺ τὰ θεωρεῖ ὅλα ἴδια. Αὐτὸς ὁ θρησκευτικὸς συγκρητισμός, ὅπως ὀνομάζεται, ἀποτελεῖ ἴσως τὸν μεγαλύτερο κίνδυνο ποὺ καλούμαστε νὰ ἀντιμετωπίσουμε ὡς πιστοὶ χριστιανοί.
Ἂς λάβουμε λοιπὸν τὰ μέτρα μας μὲ βάση τὴν ἁγιοπνευματικὴ διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας τοὺς ὁποίους τιμοῦμε καὶ ἑορτάζουμε σήμερα. Τὸ χρέος τῆς ἀγάπης πρὸς τοὺς αἱρετικοὺς ὑπαγορεύει νὰ ἔχουμε στάση ἐπιφυλακτικὴ καὶ ἰδιαίτερα προσεκτικὴ ἀπέναντί τους. «Στῶμεν καλῶς»!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου